Choć pierwsze muzeum miejskie na świecie założone zostało w 1866 r., fala tworzenia takich muzeów na Zachodzie ukształtowała się dopiero na początku XX w. Idea Muzeum Wilna również ma swoją genezę – jej źródła sięgają okresu Imperium Rzymskiego – pierwsze wzmianki o Muzeum Miejskim w Wilnie datują się już w 1912 r., jednak realizację idei rozpoczęto dopiero w okresie międzywojennym.
Na przełomie trzeciego i czwartego dziesięciolecia minionego wieku grupa intelektualistów, miłośników miasta i akademików polskiego wówczas Wilna postanowiła założyć muzeum miejskie. Zaczęto gromadzić zbiory muzealne, artefakty dziejów stolicy, jednak ze względu na wybuch drugiej wojny światowej muzeum nie otworzyło swoich drzwi. Idea Muzeum Miejskiego w Wilnie to powracała, to znów zanikała – od pierwszych prób do faktycznego stworzenia takiej instytucji dla Wilnian i dynamicznie zmieniającego się miasta musieliśmy czekać niemal sto lat.
